تعیین هویت به کمک آزمایشات ژنتیکی

شاید در اطرافیان و آشنایان خود افرادی را دیده باشید که بعد از سال ها به هویت خود شک میکنند و یا به دنبال مادر و پدر واقعیشان میگردند و یا در فیلم ها دیده اید که برای پیدا کردن مجرمان از آزمایش های ژنتیکی خاص استفاده میکنند. به هر حال دلایل مختلفی برای تعیین هویت وجود دارد. امروزه با پیشرفت تکنولوژی تشخیص هویت افراد بسیار آسان شده است. پزشکان با کمک DNA  فرد و انجام آزمایش های ژنتیک به سرعت متوجه هویت او و تشابه آن با سایر افرادی که تحت آزمایش قرار گرفته اند، میشوند. افراد به دلایل مختلفی تحت آزمایش قرار میگیرند که در ادامه این دلایل را بررسی میکنیم و انواع روش های تعیین هویت ژنیتیکی را به شما خواهیم گفت.

ماده ژنتیک یا DNA  چیست؟

همان طور که گفتیم DNA  میتواند به تعیین هویت کمک کند. همه سلول های هسته داری که در بدن وجود دارند  به جز سلول های گلبول قرمز دارای DNA  هستند. بدن انسان ها یک صد تریلیون سلول دارد که در هسته آن ها اطلاعات مهم وراثتی مانند اطلاعات مربوط به ظاهر هر شخص و متابولیسم و جنسیت، بیماری های ژنتیکی و غیره وجود دارد که نسل به نسل از والدین به فرزندان منتقل میشود.  هر شخص نصف از ماده ژنتیکی درون هسته سلول های خودش را از مادر و نصف دیگر را از پدرش میگیرد.

به طور کلی تنها یک دهم درصد از DNA  شما خاص خود شما است. معمولا دوقلو های همسان در 100 درصد DNA  با هم اشتراک دارند.

هدف از انجام آزمایش تعیین هویت چیست؟

1. تأیید روابط خویشاوندی برای مثال

• بررسی رابطه‌ی پدر‌ـ‌فرزندی و  رابطه‌ی مادر‌‌ـ‌‌فرزندی
• بررسی رابطه‌ی برادری از طرف پدر
• بررسی رابطه‌ی خواهری از طرف پدر
• بررسی رابطه‌ی برادری از طرف مادر
• بررسی رابطه‌‌ی خواهری از طرف مادر
• بررسی نژاد و جد مشترک
• بررسی همسان یا غیرهمسان بودن دوقلوها

2. کاربردهای قضایی‌ـ‌جنایی برای مثال:

• تأیید یا رد عوض شدن نوزاد در بیمارستان
• بررسی هویت جسد، نمونه‌های گم‌نام و غیره
• تأیید یا رد فرزندخواندگی
• حق ملاقات و حضانت
• بهره‌مندی از مزایای اجتماعی
• در موارد جنایی چون تجاوز به عنف، دزدی، قتل و غیره

تعیین هویت قبل و بعد از تولد

از آنجایی که محتوای ژنتیکیِ تقریباً همه‌ی سلول‌های بدن ما یکسان است بنابراین نوع نمونه‌ی DNA به‌کار رفته در تست، نتیجه را تغییر نخواهد داد. آزمایش هایی که قبل و بعد از تولد نوزاد برای تعیین هویت انجام میشود را در ادامه بررسی میکنیم:

آزمایش تعیین هویت (تعیین ابوت) پیش از تولد (Paternity test)

• نمونه‌ی DNA جنینی آزاد در خون مادر (Cell free DNA)

تست غیرتهاجمی پیش از تولد  (NIPT)  یکی از آزمایش هایی است که برای مادر و جنین هیچ خطری ندارد و دقت آن 99.9 درصد است. این آزمایش نیاز به نمونه خون مادر و پدر دارد و مادران باردار میتوانند از هفته دهم این کار را انجام دهند زیرا DNA  جنین به طور طبیعی و به میزان کم در جریان خون مادر وجود دارد.

• نمونه‌ی پرزهای کوریونی جنین

پرزهای جفتی و جنین از یک تخمک لقاح‌یافته ایجاد  میشود و در بیشتر مواقع آرایش ژنتیکی یکسانی دارند. انجام این تست باید در هفته 10 تا 13 بارداری و البته با رضایت پزشک انجام شود.

• نمونه‌ی مایع آمنیوتیک دور جنین

آزمایش آمینوسنتز یک روش تهاجمی برای تعیین هویت جنین است. این آزمایش باید در هفته 14 تا 20 بارداری و با رضایت پزشک انجام شود زیرا ممکن است با انجام این آزمایش خطر سقط جنین افزایش پیدا کند.

آزمایش تعیین هویت بعد از تولد:

به غیر از گلبول های قرمز ، هر نمونه ای دیگری از بدن که شامل سلول باشد برای انجام آزمایش های تعیین هویت مناسب است. برای نمونه برداری پس از تولد میتوان بند ناف نوزاد را جمع آوری کرد و یا پس از مدتی به آزمایشگاه برود و نمونه برداری انجام شود. برای نمونه برداری و بررسی DNA  بزرگسالان میتوان از موارد زیر استفاده کرد:

١. سلول های پوشش داخلی دهان (گونه) جدا شده به وسیله سواپ

٢. بزاق دهان

٣. خون وریدی

۴. پرزهای کوریونی

۵. مایع آمنیوتیک

۶.تار موی دارای فولیکول

٧. استخوان, ناخن, دندان (باید از ریشه باشد)

٨. ادامس جویده شده، ته سیگار یا هر نمونه ای که حاوی بزاق دهان باشد.

روش‌های تعیین هویت

معمولا تعیین هویت برای مشخص کردن وضعیت ژنتیکی فرد و یا مقایسه آن با نمونه فرد دیگری با کمک روش های زیر انجام میشود:

تعيين طرح‌واره‌ی DNA (DNA Profiling):

در این روش تعیین هویت الگوهای DNA هر فرد برای ایجاد طرح‌واره‌ مورد استفاده قرار میگیرد. این طرح‌واره‌ها معمولا به شکل نمودار  هایی که قله های متعددی دارند دیده میشود. به طور کلی روش‌های تعیین طرح‌واره‌ي DNA با توجه نوع و میزان DNA موجود و همچنین هدف تحقیقات با هم تفاوت دارند.

تعیین طرح‌واره‌ی STR:

یکی از رایج نرین روش هایی که برای تعیین پروفایل DNA  مورد استفاده قرار میگیرد استفاده از STR است. برای استفاده از STR  کیت های مختلفی ایجاد شده اند که در زیر به تعدادی از آن ها اشاره میکنیم:

•  کیت CODIS  که  همزمان 20 مارکر ژنتیکی را بررسی میکند.
• کیت Identifiler با بررسی همزمان 15 مارکر STR  و مارکر تعیین جنسیت آمیلوجنین.
•  کیت Yfilerکه همزمان 17 مارکر STR بر روی کروموزوم را بررسی میکند.
•  کیت Argus X-12 QS با بررسی همزمان 12 مارکر STR بر روی کروموزوم X  و مارکر تعیین جنسیت آمیلوجنین.
•  کیت Minifiler  با بررسی همزمان هشت مارکر MiniSTR و مارکر تعیین جنسیت آمیلوجنین.

آنالیز کروموزوم Y:

کروموزوم Y  فقط در مرد ها وجود دارد به صورتی که نسل به نسل از پدر به پسر منتقل شده و دیده میشود که تمامی اقوام پدری خانواده کروموزوم Y  یکسانی دارند. در این آزمایش اطلاعات ژنتیکی کروموزوم Y  فرد مورد بررسی قرار میگیرد. معمولا این آزمایش در پرونده های تجاوز جنسی که DNA  زن و مرد مخلوط شده کاربرد دارد زیرا این آزمایش تنها الگوی مربوط به کروموزوم Y  را بررسی میکند.

آنالیز DNA میتوکندری:

DNA  میتوکندری در سلول های انسان وجود دارد و وظیفه آن تامین انرژی مورد نیاز سلول ها است. این نوع DNA  از سایر DNA  در بدن بیشتر است. DNA میتوکندری (mtDNA) معمولا از مادر به فرزند منتقل میشود به همین دلیل تمام اقوام از سمت مادر میتوکندری یکسانی دارند به همین دلیل است که اگر افراد مادر مشترک و یا جد مادری مشترکی داشته باشند، علائم یکسانی هم در میتوکندری خود دارند. اگر سلول ها بر اثر حرارت، نور و یا آب آسیب دیده باشند میتوان از این آزمایش کمک گرفت.

آنالیز SNP:

زمانی که DNA  به شدت تخریب شده باشد از این روش استفاده میکنند زیرا SNP  ها بسیار کوچک تر از STR ها هستند و تعداد آن ها بیشتر است. در این آزمایش تغییرات ریزی به‌نام چندشکلی‌های تک‌نوکلئوتیدی (SNP) که در توالی DNA مشاهده می‌شود شناسایی خواهد شد.

تست اجدادی:

در این تست میتوان منشا جغرافیایی افراد را با توجه به آنالیز تفاوت های ژنتیکی تخمین زد و آن ها را با پایگاه داده ملی تطبیق میدهند تا اگر تطابقی وجود نداشت جامعه آماری محدود تر شود.

تعیین فنوتیپ DNA:

فنوتیپ DNA یک تکنیک جدید است که به کمک آن میتوان ظاهر یک فرد مانند رنگ مو و چشمش را پیش بینی کرد. این تکنیک از مارکر های DNA  ژن تعیین کننده ظاهر انسان استفاده میکند تا در صورتی که پلیس جنایی به چند فرد مضنون است، تعداد مظنونین محدود شود.

با در دسترس داشتن آزمایش های مربوطه و مراجعه به بهترین مشاور ژنتیک میتوانید از نتایج آزمایش خود مطلع شوید. امیدوارم این مطلب برای شما مفید بوده باشد. شما میتوانید سوالات و تجربیات خود را در زیر همین مطلب با ما به اشتراک بگذارید.