سلول‌های بنیادی چیست؟

سلول‌ های بنیادی نوع خاصی از سلول‌های انسان هستند که قابلیت تبدیل شدن به انواع مختلف سلول‌های بدن را دارند. این سلول‌ها از سلول‌ های ماهیچه‌ای تا سلول‌های مغزی را شامل می‌شود. گاهی اوقات سلول‌ های بنیادی می‌توانند بافت‌های آسیب دیده را ترمیم نمایند. دانشمندان اعتقاد دارند درمان‌هایی که بر اساس سلول‌ های بنیادی انجام می‌شود در آینده‌ای نه چندان دور می‌توانند حتی برای درمان برخی بیماری‌های جدی و صعب العلاج، مانند فلج و یا آلزایمر مورد استفاده قرار بگیرند.

انواع سلول‌ های بنیادی

سلول‌ های بنیادی به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند. سلول های بنیادی جنینی و سلول‌ های بنیادی بالغ

• سلول‌ های بنیادی جنینی

این سلول‌ها که امروز در انواع تحقیقات آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند از سلول‌های جنین‌هایی که به روش لقاح آزمایشگاهی تشکیل می‌شوند حاصل می‌شوند. این سلول‌ها توان زیادی دارند و می‌توانند به بیش از یک نوع سلول تبدیل شوند.

• سلول‌ های بنیادی بالغ

سلول‌ های بنیادی بالغ نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. سلول‌ های بنیادی سوماتیک: سلول‌های که از بافت‌های کاملاُ تکامل یافته مانند مغز، پوست و مغز استخوان به دست می‌آیند. تعداد سلول‌ های بنیادی در بافت‌هایی که نام بردیم بسیار کم است. این سلول‌ها فقط انواع خاصی از سلول‌ها را می‌توانند تولید نمایند. به عنوان مثال یک سلول بنیادی که از کبد تهیه می‌شود تنها می‌تواند سلول‌های کبدی بسازد.

2. سلول‌ های بنیادی پرتوان القایی: این سلول‌ها، سلول های بنیادی بالغی هستند که در آزمایشگاه تغییر یافته و مشابه سلول‌ های بنیادی جنین هستند. برای اولین بار در سال 2006 دانشمندان اعلام کردند که سلول‌ های بنیادی انسانی به روش‌های آزمایشگاهی قابلیت تبدیل شدن به این نوع از سلول‌ها را دارند. به نظر می‌رسد سلول‌های بنیادی پرتوان القایی تفاوتی با سلول‌ های بنیادی جنینی ندارند اما در حال حاضر دانشمندان نمی‌توانند هر نوع سلول و بافتی را از این نوع سلول‌های به دست بیاورند.

سلول‌ های بنیادی پر توان قابلیت تمایز به تمام سلول‌های بدن را دارند اما سلول‌ های بنیادی سوماتیک فقط قابلیت تبدیل شدن به بافت و یا اندامی را دارد که از آن تهیه شده است.

تفاوت سلول‌های بنیادی با سایر سلول‌های بدن

• این سلول‌ها می‌توانند برای مدت طولانی تقسیم شده و خودشان را به سلول‌های جدید تبدیل نمایند.
• این سلول‌های غیر تخصصی هستند، به همین دلیل نمی‌توانند عملکرد خاصی را در بدن داشته باشند.
• سلول‌ های بنیادی قابلیت تبدیل شدن به انواع تخصصی سلول‌ها مانند سلول‌های عضلانی، سلول‌های خونی و یا سلول‌های مغز را دارند.

خواص منحصر به فرد سلول‌های بنیادی

• توانایی نوسازی خود را دارند

برخلاف سلول‌های ماهیچه‌ای، سلول‌های خون و یا سلول‌های عصبی که معمولاُ قابلیت تکثیر ندارند، سلول‌ های بنیادی می‌توانند چندین مرتبه تکثیر شوند.

• توانایی بازسازی بافت‌های عملکردی

سلول‌ های بنیادی تمایز نیافته هستند، در واقع الگوی بیان ژن یا موروفولوژی ندارند که بتوانند عملکردهای تخصصی را در بدن انجام دهند اما می‌توانند تمام سلول های تمایز یافته و تخصصی بدن مانند ماهیچه‌ی قلب، سلول‌های خونی و سلول‌های عصبی را ایجاد نمایند.

سلول‌ های بنیادی مختلف، توانایی‌های متفاوتی دارند. سلول‌ های بنیادی بالغ می‌توانند به سلول‌های تخصصی اندامی که در آن حضور دارند تبدیل شوند.

کاربرد سلول‌ های بنیادی در پزشکی

تنها نوعی از سلول‌ های بنیادی که اکنون برای درمان بیماری‌ مورد استفاده قرار می‌گیرد، سلول‌ های بنیادی خون ساز هستند. این سلول‌های بنیادی که سلول‌های خونی را تشکیل می‌دهند در مغز استخوان وجود دارند. هر نوع سلول خونی در مغز استخوان از یک سلول بنیادی آغاز می‌شود. این سلول‌ های بنیادی، سلول‌های نابالغی هستند که می‌توانند در صورت نیاز انواع سلول‌های خونی بالغ دیگر را تشکیل دهند.

این سلول‌ها در روش‌های درمانی مانند پیوند مغز استخوان استفاده می‌شود. روش درمانی اشاره شده به افراد مبتلا به سرطان کمک می‌نماید تا بعد از بین رفتن سلول‌های خون ساز پس از پرتودرمانی و شیمی درمانی، قادر به ساخت سلول‌های خونی جدید باشند.

همچنین این روش درمانی در درمان آنمی فانکونی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. آنمی فانکونی یک اختلال خونی است که منجر به از کار افتادن مغز استخوان بدن می‌شود.

نحوه رشد سلول‌ های بنیادی در آزمایشگاه

این سلول‌ها در آزمایشگاه و در شرایطی تحت عنوان محیط کشت رشد می‌نمایند. سلول‌ها در ظرفی که حاوی مواد مغذی لازم برای رشد سلول‌ها است قرار می‌گیرند. پس از اینکه تقسیم سلولی انجام شد این سلول‌ها روی سطح ظرف پخش می‌شوند. سلول‌های اصلی می‌توانند میلیون‌ها سلول بنیادی تولید کنند. در هر مرحله می‌توان تعدادی از سلول‌ها را منجمد کرد و برای آزمایش‌های بیشتر و یا کشت مجدد به سایر آزمایشگاه‌ها فرستاد.

چشم انداز استفاده از سلول‌ های بنیادی در آینده

محققان بر این باورند سلول‌ های بنیاد در روش‌های درمانی آینده نقش چشمگیری خواهند داشت. این سلول‌ها می‌توانند برای ایجاد بافت جدید به کار برده شوند. به عنوان مثال در آینده ممکن است بتوان با رشد سلول‌های ماهیچه‌ی قلب در آزمایشگاه، عمل پیوند این سلول‌ها را برای قلب‌های آسیب دیده در بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن قلبی به کار برد. سایر درمان‌هایی که با سلول‌ های بنیادی می‌توان انجام داد شامل درمان دیابت نوع 1، درمان بیمارانی که آسیب نخاعی دارند، درمان آلزایمر، پارکینسون و آرتریت روماتوئید است.

همچنین می‌توان درمان‌های داروئی جدید را روی سلول‌های ساخته شده از سلول‌های پرتوان آزمایشگاهی انجام داد.