ژن درمانی در بافت زنده در داخل بدن

سایت CellTrials.org اولین پایگاه داده‌ی آزمایش‌های بالینی ژن درمانی در محیط طبیعی بافت زنده در بدن را منتشر کرد. جدیدترین پایگاه داده که در ماه می 2021 منتشر شد، حاوی 835 آزمایش بالینی ثبت شده در سطح جهانی در سال‌های  2011-2019 است که در این پایگاه داده، ژن درمانی  در بافت زنده در داخل بدن (in vivo)  ارائه شده است. این یک داده بسیار خاص با غربالگری دقیق آزمایش‌های بالینی است.

کسانی که در حوزه ژن‌درمانی کار می‌کنند ممکن است منابع دیگری را بشناسند که داده‌های آزمایش‌های بالینی را به صورت رایگان فراهم کرده و در اختیار علاقه‌مندان می‌گذارند، بنابراین لازم است که ما توضیح دهیم که دستاورد ما چه وجه تفاوت و برتری‌ بارزی دارد. برای مثال، ژورنال پزشکی Gen Medicine، یک پایگاه ‌داده قابل جستجو از آزمایش‌های بالینی را اداره می‌کند. همچنین مقالات انتقادی در مورد آزمایش‌های بالینی ژن‌درمانی وجود دارند که آزمایش‌های بالینی سال ۲۰۱۷ را پوشش می‌دهند.

پایگاه داده ژن‌درمانی ما در کیفیت داده، با انتشارات پژوهشی قابل قیاس است. اما بر اساس یک نقطه پایان جدید سازمان‌دهی شده و فهرست شرح آزمایش‌ها نیز قابل دانلود کردن هستند. وبسایت‌هایی وجود دارند که آزمایش‌های بالینی را به صورت خودکار از بایگانی‌ها جمع‌آوری کرده و نمایش می‌دهند که حاوی تازه ترین داده‌های به دست آمده است. اما این منابع نرم‌افزار‌ محور، آزمایش‌ها را تنها بر اساس کلیدواژه‌ها جمع‌آوری می‌کنند. درصد بسیاری از محتوای این منابع، موارد تأیید شد‌ه‌ی کاذبی هستند که یک بررسی کننده انسانی متوجه خواهد شد که این موارد از آزمایش‌های ژن‌درمانی نیستند. در نتیجه در صورتی که آزمایش‌های ژن‌درمانی توسط پایگاه داده‌هایی که با نرم افزارهای خودکار اطلاعات را گردآوری می‌کنند تهیه شده باشند، آمار دقیق و درستی از این که چه تعداد آزمایش ژن‌درمانی در دسته‌بندی‌های مختلف قرار می‌گیرند نخواهیم داشت. انتشار اولیه‌ی ما از 835 آزمایش متعلق به سالهای 2011تا2019 بر اساس غربالگری انجام شده توسط انسان برروی 39600 آزمایش از تمامی بایگانی‌های سراسر جهان است.

ما در این پایگاه داده تصمیم گرفته‌ایم بر روی ژن‌درمانی در محیط طبیعی بافت زنده که در آن اصلاح ژن در بدن بیمار انجام می‎شود متمرکز شویم. این حوزه از تحقیق در ژن‌درمانی همواره در تلاش بوده که به محصولات تأیید شده و به لحاظ تجاری موفق، دست یابد. این بانک اطلاعاتی در درجه اول موفقیت دستاوردهایی در حوزه‌ی ژن‌درمانی، مانند  CAR-T therapy را (که طی آن اصلاح ژن در محیط غیر طبیعی انجام شده سپس سلول‌های اصلاح شده به بدن بیمار منتقل می‌شوند) پوشش داده. دیگر گردآوری های انجام شده در حوزه‌ی ژن‌درمانی تقریباْ همواره تمایزی بین روش‌های درمانی  in vivo (در محیط طبیعی بافت زنده) و ex vivo (خارج از محیط طبیعی بافت زنده) قائل نشده‌‍‌اند. این بانک اطلاعاتی در ابتدا موفقیت دستاوردهایی در حوزه‌‎ی ژن‌درمانی از قبیل کار تی درمانی (CAR-T therapy) را پوشش داد که طی آن اصلاح سلول در خارج از محیط طبیعی بافت زنده انجام شده و سپس به بدن بیمار منتقل می‌شود. همچنین دیگر حوزه‌ها و جوانب ژن‌درمانی نیز با روش‌های درمانی  in vivo (در محیط طبیعی بافت زنده) و ex vivo (خارج از محیط طبیعی بافت زنده) گاهاْ اشتباه گرفته می‌شود.

نمودار اول تعداد سالانه‌ی آزمایش‌های بالینی in vivo (در محیط طبیعی بافت زنده بدن انسان) را نشان می‌دهد. تعداد آزمایش‌های سالانه از سال 2011 تا 2019 تقریباْ دوبرابر شده (از چیزی حدود 60 آزمایش به 120 آزمایش رسیده) و این نرخ رشد با رشد عمومی سلول‌درمانی پیشرفته در طی آن سال‌ها قابل مقایسه است (از حدود 350 آزمایش تا 750 آزمایش). در حالی که تعداد آزمایش‌های ایمنی‌درمانی

 کار تی (CAR-immunotherapy trials) در بازه زمانی مشابهی 25 برابر بیشتر  شده (از 9 آزمایش در سال 2011 به 251 آزمایش در سال 2019 افزایش یافته است).

نمودار دوم منابع برجسته تأمین بودجه برای تحقیقات in vivo (در محیط طبیعی بافت زنده بدن انسان) در حوزه‌ی ژن‌درمانی در طی سال‌های 2011 تا 2019 را نشان می‌دهد. در حالی که در ابتدا آزمایش‌های بالینی از لحاظ منبع تأمین بودجه به دو بخش دانشگاهی و صنعتی تقسیم می‌شدند. تا سال 2019 دریافتیم که 70 درصد آزمایش‌ها توسط اسپانسرهای صنفی حمایت ‌شده‌اند.

نمودار آخر تقسیم‌بندی‌های آزمایش‌های ژن‌درمانی in vivo (در محیط طبیعی بافت زنده بدن انسان) را نشان می‌دهد که به جای انتقال غیر ویروسی بر حامل‌های ویروسی تکیه دارند، مانند روش دی ان ای پلاسمید (DNA دو رشته‌ای حلقوی ) و یا روش‌های دیگر در کل برای آزمایش‌های ژنی in vivo (در محیط طبیعی بافت زنده بدن انسان) سهم حامل ویروسی در این تقسیم‌بندی 79 درصد است. تفکیک‌های با جزئیات بیشتر (از لحاظ نوع ویروس) در پایگاه داده ما موجود است.

References

Ginn SL, Amaya AK, Alexander IE,  Edelstein M, Abedi MR. Gene therapy clinical trials worldwide to 2017: An update. Journal of Gene Medicine 2018; 20(5):e3015

Keeler AM and Flotte TR. Recombinant Adeno-Associated Virus Gene Therapy in Light of Luxturna (and Zolgensma and Glybera): Where Are We, and How Did We Get Here? Annual Review of Virology 2019; 6:601-621