ژن درمانی سرطان چیست؟

در ابتدای این مطلب می‌خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که بیماری‌های ژنتیکی چیست؟ هر بیماری که حاصل تغییر در ژنتیک باشد به عنوان بیماری ژنتیکی شناخته می‌شود، برخی از بیماری‌های ژنتیکی قابلیت توارث را دارند و در اعضای خانواده تکرار می‌شوند، اما بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی تنها در خود فرد ایجاد شدند و از قبل در خانواده وجود نداشته است مانند بسیاری از سرطان‌ها که بالای 90% زمینه توارثی ندارند. هزاران بیماری ژنتیکی وجود دارد که برخی از آن‌ها بسیار شایع و فراوان و تعدادی نادر و خاص هستند. ژن درمانی سرطان، یک پیشرفت بسیار حائز اهمیت در حوزه علم ژنتیک و سلول های بنیادی است که در این مقاله به آن پرداخته ایم…

همان طور که میدانید در روند تکثیر سلولی بدن ما، در جهت ترمیم و یا رشد امکان بروز جهش و خطا در DNA و هسته سلول وجود دارد که گاهی خود به خود از بین می‌رود و گاهی هم سیستم ایمنی بدن آن را به عنوان یک عامل اشتباه شناسایی کرده و از بین می‌برد اما جهش‌های بسیاری می‌توانند از سیستم خطایابی بدن ما عبور کنند و سلول‌های این چنینی بر خلاف سلول‌های سالم که ریتم تقسیم سلولی منظمی دارند، می‌توانند به صورت انبوه تکثیر شوند و در یک بافت یک ضایعه ایجاد کنند که این توده می‌تواند در هریک از اندام‌های ما از جمله سینه، پروستات، پانکراس، کبد و…به وجود بیاید و با توجه به منطقه درگیر و میزان و شدت رشد راهکارهای متفاوتی وجود دارد.

درمان سرطان با ژن درمانی

اگر توده رشد آرامی داشته باشد بهترین حالت انجام جراحی و خارج کردن توده است اما اگر توده رشد سریعی داشته و بخش‌های مختلف را درگیر کرده باشد ممکن است پزشک پرتو درمانی را پیشنهاد دهد اما اگر حالت پیشرفته تری داشته باشد و در تمام بدن گسترده شده باشد پزشک شیمی درمانی را پیشنهاد می‌دهد و یا ترکیبی از هر دو را پیشنهاد می‌دهد. اما هر دو این روش‌ها نه تنها سلول‌های سرطانی بلکه سلول‌های سالم را نیز هدف قرار می‌دهد.

روش‌هایی مانند ژن درمانی نوعی اصلاح ژن‌های معیوب و جهش یافته از طریق جایگزینی با ژن‌های سالم است به همین منظور زمانی که جایگاه ژن معیوب را در DNA مشخص کردند ژن‌های سالم را از طریق وکتور یا حامل‌هایی برای وارد کردن ژن درمان کننده به سلول‌های هدف مورد استفاده قرار می‌دهند. برخی از اوقات وکتورها شامل یک ویروس هستند و برخی اوقات از جنس لیپوزوم هستند که در هر صورت مخلوط ژن درمان کننده وکتور توسط سلول فاگوسیت یا بلعیده می‌شود و در نتیجه ژن به داخل سلول وارد و سپس بیان می‌شود.

ژن درمانی سرطان چگونه انجام می شود؟

ژن درمانی سرطان عبارت است ازتزریق مواد ژنومی خارجی به‌بافت میزبان برای‌اصلاح مشکلات و عملکرد یک ژن یا تغییر خواص بیولوژیکی سلول ها برای‌استفاده مداوای آنها. در ابتدا هدف اصلی این روش مدیریت بیماری های ژنتیکی بود، اما درحال حاضر اختلالات مختلف با الگوهای متعدد اختلالات اکتسابی و ارثی هدف هستند. درطی سه دهه، پیشرفت فناوری های مهندسی ژنوم، این راه را برای پیشگیری و مدیریت بیماری های صعب العلاج تسهیل کرد.

محققان با خوش بینی محتاطانه ای پیش میروند که‌درمان ایمن و موثر به‌بیماران مبتلا به‌اختلالات تک ژنی و اختلالات اکتسابی پیچیده ارائه میشود. تا به‌امروز، بیش از 3000 ژن با جهشهای بیماری زا مرتبط هستند.

حدود 2600 آزمایش ژن درمانی سرطان برای‌مدیریت اختلالات مختلف درحال انجام است. این بررسی اصول رویکردهای ویرایش ژنومی، مانند نوکلئازهای انگشت روی، نوکلئازهای موثر فعال کننده رونویسی، مگانوکلئازها، و سیستم CRISPR/Cas9 را با مکانیسم‌های اساسی خلاصه می‌کند.

این بررسی همچنین انواع سیستم‌های تحویل ژن رابه‌عنوان سیستم‌های انتقال ویروسی [آدنوویروس، آدنو، ویروس هرپس سیمپلکس] و سیستم‌های تحویل غیر ویروسی (فیزیکی: بمباران DNA، الکتروپوراسیون) و (شیمیایی: لیپیدهای کاتیونی، پلیمرهای کاتیونی) توضیح می‌دهد. درنهایت، این بررسی داروهای تایید شده برای درمان کنسر رابا جزئیات، ازجمله نام ها، نشانه ها، ناقل ها، و روش ژن درمانی خلاصه میکند. این راه جایگزینی برای مدیریت موجود برای‌بیماری های مختلف میشود.

بیشتر بخوانید: چرا همه باید مشاوره ژنتیک سرطان انجام دهند؟

آیا اثر ژن درمانی روی سرطان تایید شده است؟

علیرغم پیشرفتهایی که‌ در درک ما ازفرآیندهای دخیل درایجاد و پیشرفت کنسر صورت گرفته است، گزینه‌های معالجه برای‌ بسیاری از بیماران محدود است و پیش ‌آگهی هنوز ضعیف است. جراحی بدنبال شیمی درمانی سرطان یا پرتودرمانی گزینه های معالجه استاندارد موجود برای بیماران سرطانی بوده است. با این حال، بسیاری از کنسرها به‌این درمان ها مقاوم هستند. برخی مراکز ، ما درحال توسعه درمان های تجربی هستیم که‌میتواند این سرطانهای مقاوم راهدف قرار دهد.

ما به‌ویژه بر توسعه استراتژی های ژن درمانی سرطان برای‌هدف قرار دادن کنسرهای لوزالمعده، پروستات و تخمدان تمرکز میکنیم که‌میزان مرگ و میر آنها دربیست سال قبلی بطورچشمگیری بهبود نیافته است.

ژن درمانی یک روش موثر جهت مقابله با بیماری‌های نقص ایمنی می‌باشد که افراد را در مقابله با عفونت‌های حاد بسیار آسیب پذیر می‌کند. برای مثال در این نوع درمان از وکتور ویروس HIV کمک می‌گیرند که بسیاری از ژن‌های آن جدا شده و قادر به بیماری زایی نیست و در عوض ژن‌های سالم مورد نیاز در درمان جایگزین ژن‌های ویروس HIV شده است چرا که این ویروس در نفوذ به سلول‌های ایمنی و سلول‌های بنیادی مهارت دارد و در عین حال حاوی آنزیمی است که به آن اجازه ورود به DNA را می‌دهد. اما هنوز نمی‌توان ژن درمانی را به عنوان روشی قطعی برای درمان این بیماری دانست محققان در تلاشند تا ژن درمانی را به عنوان درمانی جایگزین با پیوند مغز و استخوان کنند.

بیماری‌های نادر در مجموع میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهند، اکثر بیماری‌های ارثی نادر از یک جهش ژنتیکی خاصی ناشی می‌شوند که، از قبل شناخته شده است و ژن درمانی را به یک رویکرد درمانی امیدوار کننده تبدیل می‌کند. با این حال توسعه ژن درمانی برای بیماری‌های نادر بسیار پیچیده، زمان بر و پر هزینه است اما فقدان استانداردها و دسترسی محدود به فن آوری‌ها و ابزارها روند توسعه ژن درمانی را با مشکل مواجه می‌کند. ژن درمانی در واقع روشی منطقی برای درمان بیماری‌های ژنتیکی نادر است اما اکنون با آزمایش‌های بالینی ژن درمانی برای بیماری‌های شایع‌تر مانند سرطان، ایدز، بیماری‌های قلبی و عروقی نیز استفاده می‌شود.

ژن درمانی سرطان چگونه به درمان سرطان کمک می کند؟

همان طور که میدانید یکی از جالش‌های امروز جامعه ما سرطان‌ها هستند که انواع و اقسام گوناگونی از سرطان‌های خون تا سرطان‌های بافت‌های نرم و بافت‌های سخت مانند استخوان، معده. در ایران نیز میزان سرطان‌های گوارشی شیوع بسیار بالایی دارد.

بیشتر بخوانید: ارتباط ژنتیک و سرطان روده بزرگ

در یکی از روش‌های ژن درمانی، سلول‌های سرطانی و بدخیم را از بیمار جدا می‌کنند و ژن‌های دخیل در ساخت گیرنده آن را جدا می‌کنند و آن را توسط حاملی مانند ویروس، با سلول‌های ایمنی فرد ترکیب می‌کنند، در نتیجه ژن گیرنده سلول‌های سرطانی در سلول‌های ایمنی فرد بیان شده و در نتیجه سلول‌های ایمنی را به فرد منتقل می‌کنند که در مقابل سلول‌های سرطانی باقیمانده از جراحی، شیمی درمانی یا رادیوتراپی بتوانند مبارزه کنند. در حال حاضر این روش در کشورهای پیشرفته تحت عنوان DC vaccine در حال انجام است.

عوارض ژن درمانی سرطان

با توجه به‌اینکه ژن درمانی سرطان بسیار جدید است، ما ازتمام عوارض جانبی آن، به‌ویژه عوارض جانبی طولانی مدتی که‌ممکن است سال ها پس ازدریافت این درمان رخ دهد، اطلاعی نداریم. پس ازدریافت اولیه یک نوع ، سیستم ایمنی بیمار ممکن است به‌ناقل خارجی واکنش نشان دهد. علائم یک واکنش ممکن است شامل تب، لرز شدید ، افت فشار خون، حالت تهوع، استفراغ و سردرد باشد.

این علائم معمولاً درعرض 24-48 ساعت پس ازتزریق برطرف میشوند. سایر عوارض جانبی به‌نوع ناقل مورد استفاده و نحوه تجویز آن بستگی دارد. به عنوان مثال، اگر این ژن به ریه بیمار داده شود، عوارض جانبی ممکن است روی ریه تأثیر بگذارد.

برخی ازعوارض جانبی احتمالی هستند، به‌این معنی که‌ممکن است اتفاق بیفتند، اما در آزمایش‌های بالینی تاکنون اتفاق نیفتاده ‌اند. این ترس وجود دارد که ژنها وارد سلولهای سالم شوند و به‌ آنها آسیب وارد کنند که‌ میتواند منجر به بیماری یا کنسر دیگری شود. اگر ژن ها وارد سلولهای تولید مثلی شوند، احتمالاً میتوانند به اسپرم یا تخمک آسیب وارد کنند. بیم آن میرود که این آسیب به نسلهای آینده نیز منتقل شود. دراین زمان، محققان بسیار مراقب هستند که این عوارض جانبی ناخواسته را مشاهده کنند و قبل ازاینکه درمان به انسان داده شود، آزمایشاتی را درمطالعات حیوانی انجام دهند.